Midden in de wijk Thamerdal in Uithoorn staat IKC Het Duet, een integraal kindcentrum dat van 7.00 tot 18.30 een plek biedt voor kinderen uit de wijk. Thamerdal is een diverse wijk waar 20 procent van de huishoudens op of onder de armoedegrens leeft, 59 procent van de huizen huurwoningen zijn, 70 procent van de inwoners praktisch geschoold is, ongeveer 40 procent van de inwoners een niet-westerse migratie achtergrond heeft en het gemiddelde inkomen per inwoner het laagst ligt van alle wijken in Uithoorn. IKC Het Duet verzorgt onderwijs aan de kinderen uit de wijk, waar de beginsituaties bij de start van het onderwijs enorm uit elkaar lopen. In het schooljaar 2022-2023 is IKC Het Duet een peuter-kleutergroep gestart om gelijke kansen voor de kinderen te bevorderen. Deze groep, de Drummers, bestaat uit 16 kinderen. Acht kinderen in de leeftijd van 3 tot 4 jaar en acht kinderen in de leeftijd van 4 tot ongeveer 4,5 jaar. De groep heeft twee vaste begeleiders: een leerkracht en een pedagogisch medewerker. IKC Het Duet volgt hierbij de wetgeving vanuit de kinderopvang. De peuters hebben een VVE verklaring en zijn vier gelijke dagen van 8.15 tot 12.15 aanwezig. De kleuters zijn tussen hele dagen aanwezig van 8.30 tot 14.15. Het doel van deze groep is om de overstap naar groep 1 te verkleinen, zodat kinderen een zo goed mogelijke start in het onderwijs kunnen maken. In dit voorbeeld wordt beschreven hoe IKC Het Duet de Drummers heeft vormgegeven en welke uitdagingen er nog zijn.
Wennen in een kleine groep
Een van de uitgangspunten van de Drummers is spelenderwijs ontwikkelen en leren in een veilige en geborgen sfeer. Dit realiseren we onder meer door de groepsgrootte van maximaal 16 kinderen. De kleine groep zorgt voor veel interactie tussen de kinderen en de begeleiders wat bevorderlijk is voor het creëren van een veilige sfeer. Door de kleine groep kunnen we ook beter kijken naar wat het kind nodig heeft om een soepele overgang naar het onderwijs te maken. Daarnaast is de samenstelling van de groep en het team, de twee vaste begeleiders, dagelijks hetzelfde. Het is opmerkelijk dat de Drummers snel gewend zijn aan de begeleiders. Dit zie je aan de manier waarop de kinderen verhalen willen vertellen aan de begeleiders, troost bij ze zoeken, een knuffel komen geven of een grapje met ze uithalen. De begeleiders hebben een dagelijkse overdracht met ouders, hierdoor weten ze hoe het met het kind gaat en wat het kind die dag nodig heeft. Er zijn Drummers die moeite hebben met het afscheid nemen van ouders, omdat ze dit nooit eerder hebben gedaan. Dit geldt voor de 4-jarigen die de peutergroep niet hebben bezocht. De begeleiders hebben de tijd om deze Drummer en de ouder(s) te begeleiden bij het afscheid nemen. We zien dat een vriendelijke lach, een warme knuffel en samen met het kind de dagritmekaarten doornemen en aanwijzen dat papa en/of mama straks weer terugkomt, werkt. We werken ook aan een positief pedagogisch klimaat door gebruik te maken de methode De Vreedzame School. Deze methode wordt binnen het gehele IKC gebruikt en blijft daardoor voor kinderen gedurende de schoolloopbaan herkenbaar.
Contact maken door spel
Bij de Drummers is veel ruimte voor spel. Zo wordt er gebruik gemaakt van de methodiek Samen-Spel (Playing 2-gether), waardoor de begeleider beter in contact kan komen met het kind. Contact maken kan namelijk lastig zijn met kinderen die de Nederlandse taal niet spreken of nog erg verlegen zijn en moeten wennen aan de nieuwe groep. Het uitgangspunt van deze methode is dat een van de begeleiders drie keer per week ongeveer 10 minuten één-op-één speelt met een kind. Het kind bepaalt daarbij wat er gespeeld wordt. De begeleider observeert het spel en probeert dan aan te sluiten door te imiteren of te spiegelen. Het doel daarvan is om beter contact te krijgen met het kind. We zetten deze methode in om de kinderen een veilig en geborgen gevoel te geven, doordat de relatie met de begeleider versterkt wordt. De begeleider heeft dan namelijk tijd om in te gaan op de emoties en gevoelens van het kind. Wij zetten Samen-Spel preventief in, maar het kan ook als interventie worden ingezet. . Deze momenten leiden ertoe dat kinderen beter tot spel komen en de relatie tussen het kind en de begeleiders versterkt.
In contact met leeftijdsgenootjes
Bij de start van de peuter-kleutergroep waren er ook kritische geluiden van zowel interne als externe collega’s uit het onderwijs: Is het wel verstandig om kinderen die de Nederlandse taal niet beheersen bij elkaar in een groep te zetten? Kleuters kunnen immers veel van elkaar leren. Daarom zijn er vaste momenten ingebouwd waarop de 4-jarige Drummers in contact komen met kinderen uit de reguliere kleutergroepen. Eén van deze vaste momenten is ‘s middags tijdens het buitenspelen. De Drummers en kleutergroepen spelen dan tegelijkertijd buiten. We zien dat er meer interactie tussen de Drummers en de kinderen uit de kleutergroepen ontstaat naarmate er meer Drummers zijn doorgestroomd naar de kleutergroepen. De huidige Drummers spelen met oude Drummers en worden meegenomen in het spel van de oude Drummers en hun nieuwe klasgenoten. Verder gaan Drummers die dat willen, iedere donderdagmiddag in hun toekomstige kleutergroep spelen. Hierdoor komen ze al in aanraking met hun nieuwe leerkracht en ontmoeten ze hun toekomstige klasgenoten. Voor sommige Drummers is deze stap nog wat groot. Om dan toch in contact te komen met andere kleuters, komen er kleuters uit de andere kleutergroepen bij de Drummers spelen. Zo staan de middagen voor de 4-jarigen in het teken van interactie met andere kinderen en kennismaken met de rest van de school. Ook voor de peuters is het belangrijk om in contact te komen met kinderen buiten de eigen groep. Daarom is er iedere vrijdagochtend ‘open deur spelen’. De deur tussen het lokaal van de peuter-kleutergroep en de peuteropvang staat dan open. De kinderen mogen dan een uur lang in beide lokalen spelen. In dit uur zie je dat de kinderen uit beide groepen elkaar opzoeken om te spelen. Dit biedt de begeleiders de kans om mee te spelen.
Doorgaande lijn
De Drummers hebben hun eigen curriculum met doelen. Binnen het onderbouwteam is onderzocht welke doelen cruciaal zijn om een fijne start te maken in de reguliere kleutergroep. Deze doelen, gericht op de taalontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikkeling, staan centraal bij de Drummers. Een voorbeeld hiervan is: De Drummer vraagt hulp als hem iets niet alleen lukt.
Door de expertise van de pedagogisch medewerker en de leerkracht worden er vanuit de verschillende kennisachtergronden activiteiten ontwikkeld. De aangeboden activiteiten sluiten aan bij de belevingswereld en het ontwikkelingsniveau van de kinderen.
Het proces voor de start: de peuter-kleutergroep binnen de wet- en regelgeving van de kinderopvang
In januari 2022 is het idee voor een peuter-kleutergroep gaan leven op Het Duet. Dit globale idee is voorgelegd aan de directeuren van ons schoolbestuur Wijzer aan de Amstel en onze kinderopvangorganisatie Solidoe. Gelukkig waren zij ook enthousiast! We hebben vervolgens de literatuur over het samenwerken tussen opvang en onderwijs doorgenomen en verschillende telefoontjes gepleegd en bezoeken afgelegd aan andere peuter-kleutergroepen. Toen kwam een mogelijk struikelblok vanuit de wet- en regelgeving van de kinderopvang op ons netvlies: ‘de stamgroep voor 3- jarigen’. We hebben contact opgenomen met onze contactpersoon van de gemeente Uithoorn om te bespreken hoe we hiermee om konden gaan. De gemeente Uithoorn heeft dit intern besproken en aangegeven om niet te handhaven als dit aspect door de GGD als onvoldoende wordt beoordeeld. Bij de inspectie in verband met het starten van een nieuwe groep werd het aspect inderdaad als onvoldoende beoordeeld. Wij hebben vervolgens beschreven hoe wij dit aspect vormgeven en op deze manier toch verantwoorde en veilige kinderopvang bieden. De gemeente heeft hier vervolgens inderdaad niet op gehandhaafd. Dat is dus een belangrijke tip voor andere organisaties die een peuter-kleutergroep willen starten: ga in gesprek met je contactpersoon bij de gemeente! De inspectie is de beoordelende instantie, maar de gemeente beslist of er bij geconstateerde overtredingen al dan niet gehandhaafd wordt.
Het proces: intensief intern overleg
De start van een peuter-kleutergroep vraagt nogal wat van de betrokkenen. Denk aan het MT van het kindcentrum, maar zeker ook de begeleiders: de leerkracht en de pedagogisch medewerker op de groep. Zij moeten omgaan met onzekerheid en goed kunnen reflecteren op het eigen handelen. Om hier vorm aan te geven, hebben we een structureel overleg ingevoerd tussen het MT, de leerkracht en de pedagogisch medewerker. Zo realiseerden we een korte kwaliteitscyclus in het verbeteren van de organisatie van de groep. Na elk structureel overleg hebben we onze stakeholders geïnformeerd over de ervaringen. Voor deze pilot zijn de stakeholders de gemeenteambtenaar VE, de gemeenteambtenaar onderwijs, de directeur-bestuurder van Wijzer aan de Amstel, de directeur van Solidoe, vluchtelingenwerk en de lector Jonge Kind van de IPabo.
Het proces: wijziging van de instroomleeftijd van de peuters
We zouden andere organisaties adviseren om ouders heel goed mee te nemen in de bekendheid van de peuter-kleutergroep. Het is een nieuwe groep met een net iets andere werkwijze. Dat vraagt om een duidelijke uitleg en onderbouwing.
Een ander punt van aandacht is de instroomleeftijd van de peuters in de peuter-kleutergroep. Aanvankelijk was het idee om kinderen vanaf 3,5 jaar te laten starten op de peuter-kleutergroep. Maar omdat veel van onze peuters pas met drie jaar op een VE-groep instromen, vonden veel ouders het niet wenselijk om dan na een half jaar te wisselen van groep om het kind op de peuter-kleutergroep te laten starten. Daarom hebben we de instroomleeftijd van de peuter-kleutergroep verlaagt naar 3 jaar.
Huidige uitdagingen
Een van de uitdagingen waar we mee te maken hebben is een moeilijk voorspelbare en wisselende instroom van kinderen. Door organisatorische redenen is het namelijk alleen mogelijk om peuters met een VVE-verklaring én de behoefte aan vier ochtenden opvang in de peuter-kleutergroep te plaatsen. Dit betekent dat er kinderen op het kinderdagverblijf zijn die een VVE verklaring hebben én die veel baat zouden hebben bij de start in een kleine groep, vanwege het afnemen van hele dagen opvang niet in aanmerking komen voor de Drummers. Dit maakt dat het soms zoeken is naar kinderen die passend zijn voor de Drummers. Ook zijn er ouders die willen dat hun 4-jarige direct alle dagen naar school gaat, terwijl de Drummers vier dagen geopend zijn. Daarom kiezen deze ouders dan soms toch voor een reguliere kleutergroep. We gaan onderzoeken of we in de toekomst een vijfde dag kunnen aanbieden. Mogelijke oplossingen zijn dat de Drummers een vijfde dag opengaat voor kleuters of dat 4-jarigen de vijfde dag in hun toekomstige kleuterklas meedraaien.
Tot slot
Wij zien de peuter-kleutergroep als een kans voor een groep kinderen op een optimale start in het onderwijs. Daarom zijn we trots dat wij peuters en kleuters een plek kunnen bieden waar ze samen leren en spelen, waar wordt gekeken naar wat het kind nodig heeft, waar een doorgaande lijn is en waar ouders betrokken zijn bij het ontwikkelings- en leerproces.
